Komunalne osady ściekowe

Termin komunalnych osadów ściekowych regulowany jest w ustawie z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz.U. z 2021 poz. 779) oraz w Rozporządzeniu Ministra Środowiska z dnia 6 lutego 2015 r. w sprawie komunalnych osadów ściekowych (Dz.U. 2015 poz. 257). Zgodnie z art. 3 ust. 3 pkt 2 ustawy z dnia 27 kwietnia 2001 r. o odpadach przez komunalne osady ściekowe rozumie się pochodzący z oczyszczalni ścieków osad z komór fermentacyjnych oraz innych instalacji do oczyszczania ścieków komunalnych oraz innych ścieków o składzie zbliżonym do składu ścieków komunalnych. Jest więc to substancja powstająca w wyniku biologicznego oczyszczania ścieków bytowych w oczyszczalniach gminnych lub miejskich.

Ze względu na swoje pochodzenie powstały w oczyszczalniach ścieków osad jest odpadem i zgodnie z katalogiem odpadów jest oznaczony kodem 19 08 05.  Bardzo często komunalne osady ściekowe trafiają na składowiska odpadów, a jest to niestety najmniej przyjazne dla środowiska rozwiązanie. Według szacunków, w każdym roku oczyszczalnie ścieków produkują łącznie około 450 tys. ton suchej masy osadów ze ścieków komunalnych. Jest to duża ilość odpadów, które można efektywnie zagospodarować.

Po odpowiednim przetworzeniu, powstały osad, można stosować jako nawóz. Jego właściwości są zbliżone do obornika, co oznacza, że może być on wykorzystywany przez rolników.

Proces przetwarzania ścieków rozpoczyna się od odprowadzenia ich z układu oczyszczania. Wyizolowane ścieki poddawane są procesowi higienizacji, a następnie stabilizacji.

Higienizacja ma na celu usunięcie wszelkich mikroorganizmów chorobotwórczych. Dzięki stabilizacji poprawiają się właściwości chemiczne i fizyczne przetwarzanego osadu. W ten sposób powstaje nawóz, który jest bogaty w materię organiczną oraz mikroelementy niezbędne roślinom do wzrostu. Są to w głównej mierze wapń, magnez, azot oraz fosfor.

Przepisy pozwalają na zagospodarowanie komunalnych osadów ściekowych w procesach odzysku, które polegają  na ich rolniczym stosowaniu czy wykorzystywaniu w rekultywacji gruntów. Rolnicze wykorzystywanie odpadów w przepisach prawa oznaczono symbolem R10 – Obróbka na powierzchni ziemi przynosząca korzyści dla rolnictwa lub poprawę stanu środowiska. Rozporządzenie w sprawie procesu odzysku R10 wydane w styczniu 2015 określa warunki odzysku R10 i rodzaje odpadów dopuszczonych do takiego odzysku.

WYMAGANIA DLA WYTWÓRCY

Rolnicze wykorzystanie komunalnych osadów nakłada na jego wytwórcę obowiązek zbadania ich składu. Zgodnie z przepisami rozporządzenie w sprawie komunalnych osadów ściekowych, w osadach ściekowych należy oznaczyć: pH, zawartość substancji organicznej, metale ciężkie, azot ogólny, fosfor ogólny, zawartość wapnia i magnezu, obecność bakterii z rodzaju Salmonella oraz liczbę żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp. i Toxocara sp.

Komunalne osady ściekowe mogą być stosowane na gruntach, jeżeli są spełnione następujące warunki:

1) zawartość metali ciężkich w tych osadach nie przekracza ilości określonych w załączniku nr 1 do rozporządzenia;

2) w przypadku stosowania tych osadów w rolnictwie i do rekultywacji gruntów na cele rolne- nie wyizolowano bakterii z rodzaju Salmonella w reprezentatywnej próbce osadów o masie 100 g

3) łączna liczba żywych jaj pasożytów jelitowych Ascaris sp., Trichuris sp., Toxocara sp. w 1 kg suchej masy, zwanej dalej „s.m.”, osadów przeznaczonych do badań stosowanych:

• w rolnictwie oraz do rekultywacji gruntów na cele rolne – wynosi 0,
• do rekultywacji terenów – jest nie większa niż 300,
• do dostosowania gruntów do określonych potrzeb wynikających z planów gospodarki odpadami, planów zagospodarowania przestrzennego lub decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu – jest nie większa niż 300,
• do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu – jest nie większa niż 300,
• do uprawy roślin nieprzeznaczonych do spożycia i do produkcji pasz – jest nie większa niż 300;

4) ilość metali ciężkich w wierzchniej warstwie gruntu o głębokości 0–25 cm, na którym te osady mają być stosowane, nie przekracza wartości dopuszczalnych określonych w załącznikach nr 2 i 3 do rozporządzenia;

5) wartość pH gleby na terenach użytkowanych rolniczo, na których te osady mają być stosowane, jest nie mniejsza niż 5,6;

6) stosowanie tych osadów nie powoduje pogorszenia jakości gleby, ziemi oraz wód powierzchniowych i podziemnych, w szczególności szkody w środowisku w rozumieniu ustawy z dnia 13 kwietnia 2007 r. o zapobieganiu szkodom w środowisku i ich naprawie (Dz. U. z 2020 r. poz. 2187);

7) osady te są wykorzystywane poza okresem wzrostu i rozwoju roślin przeznaczonych do bezpośredniego spożycia przez ludzi rozumianym jako czas od siewu lub sadzenia do zbioru;

8) osady te zostały poddane obróbce z zastosowaniem co najmniej jednego z wymienionych procesów:

• beztlenowego, jeżeli w jego wyniku zawartość substancji organicznej w tych osadach zostanie zredukowana o co najmniej 38% lub był prowadzony w temperaturze powyżej 34°C przez co najmniej 12 dni,
• tlenowego, jeżeli był prowadzony przez co najmniej 25 dni, przy czym do tego okresu wlicza się czas, w jakim zachodziły procesy w części tlenowej reaktora biologicznego,
• tlenowego, jeżeli był prowadzony przez co najmniej 10 dni w temperaturze powyżej 40°C,
• chemicznego, z wykorzystaniem wapna w dawce co najmniej 0,25 kg wapna na 1 kg s.m. osadów ściekowych,
• humifikacji, przez leżakowanie osadu co najmniej 90 dni lub suszenie powodujące dezaktywację biologiczną przy wilgotności osadu poniżej 30%.

Wytwórca komunalnych osadów ściekowych, powiadamia wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska o zamiarze przekazania tych osadów władającemu powierzchnią ziemi, na której te osady mają być stosowane, na co najmniej 7 dni przed przekazaniem.

WYMAGANIA DLA ROLNIKA

Zamiar rolniczego stosowania osadów wymaga badania gruntów, na których osad ma być stosowany i należy do obowiązków właściciela tych gruntów. Konieczne jest zbadanie odczynu gleby, zawartość metali ciężkich oraz zawartość fosforu przyswajalnego w przeliczeniu na P₂O₅. Badania gruntów wykonuje się każdorazowo przed skierowaniem danej partii komunalnych osadów ściekowych do zastosowania na gruncie. Próbkę gruntu do badań metodami referencyjnymi uzyskuje się przez zmieszanie 25 próbek pobranych w punktach regularnie rozmieszczonych na powierzchni nieprzekraczającej 5 ha, o jednorodnej budowie i jednakowym użytkowaniu. Próbki pobiera się do głębokości 25 cm albo do maksymalnej możliwej głębokości nie mniejszej niż 10 cm, jeżeli powierzchniowa warstwa gleby jest mniejsza od 25 cm.

STOSOWANIE

Dopuszczalne dawki komunalnych osadów ściekowych, które mogą być stosowane w ciągu roku na jednostkę powierzchni gruntu, pod warunkiem przestrzegania dopuszczalnej zawartości metali ciężkich w komunalnych osadach ściekowych określonej w załączniku nr 1 do rozporządzenia, nie mogą przekraczać:

• w rolnictwie oraz do rekultywacji gruntów na cele rolne – 3 Mg s.m. / ha / rok; (Mg=megagram= tona suchej masy/ ha/ rok)

W zależności od stopnia uwodnienia komunalne osady ściekowe mogą posiadać postać płynną, mazistą lub ziemistą(stałą). Warunkiem stosowania komunalnych osadów ściekowych w postaci płynnej jest ich wprowadzenie do gruntu metodą iniekcji (wstrzykiwania) lub metodą natryskiwania, w tym hydroobsiewu. Aby stosować komunalne osady ściekowe w postaci mazistej i ziemistej trzeba je równomiernie rozprowadzić na powierzchni gruntu i wymieszać z glebą.

Niezależnie od postaci w jakiej są osady ściekowe, wszystkie czynności wykonuje się nie później niż następnego dnia po przetransportowaniu komunalnych osadów ściekowych na nieruchomość gruntową, na której mają być stosowane.

Zgodnie z art.20 pkt 3 ustawy o odpadach zakazuje się stosowania komunalnych osadów ściekowych poza obszarem województwa, na którym zostały wytworzone, niemniej jednak zgodnie z pkt 5 osady ściekowe mogą być stosowane na obszarze województwa innego niż to, na którym zostały wytworzone, jeżeli odległość od miejsca wytwarzania odpadów do miejsca stosowania położonego na obszarze innego województwa jest mniejsza niż odległość do miejsca stosowania położonego na obszarze tego samego województwa.

Tabela 1. Odległości, w jakich nie stosuje się nawozów w pobliżu wód powierzchniowych

Rodzaj zbiornika             wodnego Rodzaj nawozu	jeziora i zbiorniki wodne o powierzchni do 50 ha	Cieki naturalne		rowy z wyłączeniem rowów o szerokości do 5 m liczonej na górnej krawędzi brzegu rowu		kanały
Nawozy z wyłączeniem gnojowicy	5 m	5 m		5 m		5 m
Gnojowica	10 m	10 m		10 m		10 m
Na gruntach rolnych od:
Rodzaj nawozu	brzegu jezior i zbiorników wodnych o powierzchni powyżej 50 ha		Ujęć wody, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej		obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego
Wszystkie rodzaje nawozów	20 m		20 m		20 m

* w przypadku terenów o dużym nachyleniu w/w odległości należy zwiększyć o 5 m.

Jeżeli na gruntach rolnych występuje uprawa roślin, odległości określone w tabeli 1 mogą zostać zmniejszone o połowę (odległość jednak nie może być mniejsza niż 3 m) w przypadku stosowania nawozów za pomocą urządzeń aplikujących je bezpośrednio do gleby.

Jeżeli na gruntach rolnych występuje uprawa roślin, odległości określone w tabeli 1 mogą zostać zmniejszone o połowę (odległość jednak nie może być mniejsza niż 3 m) w przypadku podzielenia pełnej dawki nawozów co najmniej na 3 równe dawki, przy czym odstęp między zastosowaniem tych dawek nawozu nie może być krótszy niż 14 dni.

Nie myje się rozsiewaczy nawozów i sprzętu do aplikacji nawozów oraz nie rozlewa się wody z ich mycia w odległości mniejszej niż 25 m od brzegu zbiorników wodnych, jezior, cieków naturalnych, rowów, kanałów, ujęć wody, jeżeli nie ustanowiono strefy ochronnej na podstawie przepisów ustawy z dnia 20 lipca 2017 r. – Prawo wodne (Dz. U. z  2022 r. poz. 2625 i 2687), oraz obszarów morskiego pasa nadbrzeżnego.

Na gruntach rolnych nawozy stosuje się w terminach określonych w tabeli 2.

Tabela 2. Terminy stosowania nawozów Rodzaj nawozów Rodzaj gruntów

Rodzaj nawozówRodzaj gruntów	Nawozy naturalne płynne i nawozy azotowe mineralne	Nawozy naturalne stałe
Grunty orne	1 marca – 20 października	1 marca – 31 października
Grunty orne na terenie gmin objętych wykazem określonym w tabeli 4	1 marca – 15 października
Grunty orne na terenie gmin objętych wykazem określonym w tabeli 5 (kujawsko- pomorskie)	1 marca – 25 października
Uprawy trwałe	1 marca – 31 października	1 marca – 30 listopada
Uprawy wieloletnie
Trwałe użytki zielone

Przyjęto zasadę, że dawka azotu z nawozu naturalnego w czystym składaniu nie może przekroczyć 170 kg N/ha użytków rolnych w ciągu roku.

Stosowanie komunalnych osadów ściekowych powinno być zgodne z warunkami określonymi w przepisach wydanych na podstawie art. 96 ust. 13 ustawy z dnia 14 grudnia 2012 r. o odpadach (Dz. U. z 2022 r. poz. 699, 1250, 1726,  2127 i 2722).

Komunalne osady ściekowe mogą być przekazywane właścicielowi, dzierżawcy lub innej osobie władającej nieruchomością, na której mają być stosowane, wyłącznie przez wytwórcę tych osadów. Wytwórca musi przekazać właścicielowi, dzierżawcy lub innej osobie władającej nieruchomością, wyniki badań oraz informację o dawkach tego osadu.

Co istotne władający powierzchnią ziemi, na której komunalne osady ściekowe maja być zastosowane w rolnictwie, do uprawy roślin przeznaczonych do produkcji kompostu lub rekultywacji terenów, w tym na cele rolne, jest zwolniony z obowiązku uzyskania zezwolenia na przetwarzanie odpadów lub obowiązku wpisu do rejestru BDO.

 W Polsce niski odsetek (ok. 20%) osadów ściekowych jest wykorzystywanych jako nawóz w rolnictwie. Główną przyczyną jest brak wystarczającej wiedzy na temat zalet i korzyści jakie płyną z takiego nawozu. W krajach skandynawskich ponad 90%  ścieków jest przetwarzana – warto dążyć do tego poziomu, tym bardziej, że nawóz naturalny jest coraz rzadziej stosowany w polskim rolnictwie, za sprawą coraz mniejszej hodowli zwierząt.